Pytania
01
Jaka jest natura czasu i przestrzeni?
Czas i przestrzeń fascynowały filozofów od najdawniejszych czasów, a zagadki z nimi związane rozwiązywano na rozmaite sposoby. Leibniz twierdził, że przestrzeń i czas są relatywne, a Newton – że absolutne. Kant uważał, że nie są cechami świata „samego w sobie” – to nasze aparaty poznawcze narzucają te kategorie doświadczeniu. Rozwój…
02
Czy wszechświat jest matematyczny?
Matematyka okazała się niezwykle skutecznym narzędziem opisu rzeczywistości. Teorie fizyczne pisane są językiem matematyki, a badając odpowiednie struktury matematyczne, wnioskujemy o rozmaitych elementach rzeczywistości. Filozofowie spierają się, czy to oznacza, że świat jest matematyczny, czy tylko „matematyzowalny”. A może… to jedno i to samo?
03
Czy można pogodzić naukę i religię?
Napięcia pomiędzy teologią a teoriami opisującymi świat materialny pojawiły się już w wiekach średnich. Jednak dopiero narodziny nauki nowożytnej spowodowały, że niektórzy zaczęli mówić o otwartym konflikcie między nauką i religią. Czy konflikt ten jest nieunikniony? Czy może wynika z niezrozumienia teologii z jednej strony, a nauk przyrodniczych – z…
04
Jak istnieją wartości?
Dobro, piękno, prawda, sprawiedliwość – czy to tylko nasze społeczne konstrukty? Czy może puste pojęcia, za którymi nie kryje się nic rzeczywistego? A może jednak wartości istnieją niezależnie od naszych przekonań: nie tworzymy ich, a jedynie próbujemy odkryć? Czy nauki przyrodnicze mają w tej sprawie coś do powiedzenia, czy też…
05
Czy potrzebujemy jeszcze filozofii?
Niezwykły rozwój nauk przyrodniczych niósł ze sobą przykre konsekwencje dla filozofów. Kolejne problemy, zarezerwowane dotąd dla refleksji filozoficznej, stawały się polem sukcesów nauki. Tam, gdzie filozofia oferowała przeczucia i hipotezy, nauka sformułowała skuteczne rozwiązania. Czy to oznacza śmierć filozofii? Czy„nauka pierwsza” skazana jest na zapomnienie, a w najlepszym razie –…
06
Skąd pochodzi moralność?
Poglądów na pochodzenie i naturę moralności jest wiele – od tych inspirowanych doktrynami religijnymi i koncepcją prawa naturalnego, po takie, które podkreślają konwencjonalny charakter norm moralnych. Współczesne nauki ewolucyjne i kognitywistyka rzucają nowe światło na te kwestie, tłumacząc dlaczego mamy skłonność, by działać moralnie i oceniać innych wedle kryteriów etycznych.…
07
Jak działa umysł?
Ludzki umysł jest niezwykłym narzędziem. Stworzył naukę, sztukę i złożone instytucje społeczne. Co czyni go tak wyjątkowym? W jaki sposób pozwala nam rozwiązywać skomplikowane problemy i tworzyć nowe teorie i wynalazki? Czym różni się od umysłów zwierząt? I czy zwierzęta w ogóle mają umysły?
08
Czy światem rządzi przypadek?
Fundamentalne teorie fizyki mają charakter probabilistyczny. Czy to znaczy, że wszechświat nie jest w pełni deterministyczny? A może to tylko nasze teorie są niedoskonałe? Kto miał rację – Einstein, który twierdził, że „Bóg nie gra w kości”, czy Bohr pokładający ufność w mechanice kwantowej?
09
Czym jest racjonalność i sens?
Wraz z filozofią grecką narodziło się dążenie do racjonalnej refleksji nad światem. Dwa i pół tysiąca lat później ciągle spieramy się jednak, co jest, a co nie jest racjonalne. Czy istnieje racjonalność poza logiką? Kiedy postępujemy racjonalnie? Czemu należy bać się irracjonalności? Czy tylko to, co racjonalne, jest sensowne? Czy…
10
Jak powstał język?
Karl Popper mawiał, że język to największy wynalazek ludzkości. Trudno dziwić się tej opinii, skoro to język umożliwił nam współpracę na ogromną skalę, zbudowanie cywilizacji i doskonalenie technologii. Jak to się stało, że zyskaliśmy to potężne narzędzie? Czy nasi przodkowie wynaleźli go jak łuki, pismo i komputery, czy może zakodował…
11
Gdzie leżą granice nauki?
Sukcesy nowożytnej nauki są niezwykłe. Dzięki metodzie matematyczno-eksperymentalnej wyrywamy naturze tajemnicę za tajemnicą. Czy to znaczy, że nauka nie ma żadnych granic? Czy też coś pozostaje poza zasięgiem jej metod?
12
Czy istnieje wolna wola?
Doświadczenie wolnej woli jest jednym z fundamentalnych ludzkich doświadczeń. Badania neurobiologów sugerują jednak, że nawet jeśli mamy wolną wolę, to zapewne opacznie ją rozumiemy. Czy zatem jesteśmy wolni w swych wyborach? I czy w ogóle można wyobrazić sobie relacje między ludźmi bez wolnej woli?
13
Dlaczego istnieje raczej coś niż nic?
To stare pytanie Leibniza jest być może najważniejszym pytaniem filozofii. Czemu w ogóle coś jest, skoro byłoby prościej, gdyby nie było nic?
14
Skąd wzięła się świadomość?
Rozbłysk świadomości to jedna z największych zagadek ewolucji. Jak to się stało, że staliśmy się świadomi? Jakie procesy neuronalne odpowiadają za poczcie świadomości? Czy pełnię świadomości mają tylko ludzie?
15
Jak powstało życie?
W pewnym momencie na niewielkiej planecie w Układzie Słonecznym z materii nieożywionej powstało życie. Jest to jedno z najbardziej zagadkowych wydarzeń w historii Wszechświata. Jak do tego doszło? Czy życie mogło powstać w innych warunkach fizycznych? Czy powstało na innych planetach, czy też życie na Ziemi jest czymś wyjątkowym w…